Powiat
Dąbrowski

Moda na opalanie nie mija. Niestety, ze słońcem nie ma żartów – liczba zachorowań na raka skóry szybko rośnie. Czerniak jest to jeden z najbardziej złośliwych nowotworów skóry, który rozwija się szybko i daje liczne przerzuty. Czy można uniknąć czerniaka, nie rezygnując z przyjemności opalania? Według dermatologów bezpieczne opalanie w ogóle nie istnieje. Opalenizna jest bowiem niczym innym, jak reakcją obronną na promieniowanie ultrafioletowe. Pod wpływem słońca pogrubia się warstwa rogowa naskórka i zmienia jego zabarwienie, ponieważ zwiększa się wytwarzanie barwnika zwanego melaniną. W ten sposób skóra broni się przed oparzeniem. W efekcie więc na skórze pojawiają się różne zmiany, przebarwienia, pieprzyki i piegi. Większość z nich jest niegroźna, ale są i takie, z których może rozwinąć się jeden z najbardziej złośliwych nowotworów – czerniak. Co wiesz o czerniaku? Czerniak to nowotwór złośliwy skóry. Wywodzi się on z melanocytów – komórek wytwarzających barwnik zwany melaniną, który sprawia że skóra ciemnieje w kontakcie z promieniowaniem ultrafioletowym. Pomimo, że czerniaki najczęściej pojawiają się na skórze (ok. 90 % czerniaków), może powstać także wszędzie tam, gdzie występują komórki barwnikowe, np. wewnątrz gałki ocznej, na błonie śluzowej narządów płciowych, w jamie ustnej, w krtani, przełyku, żołądku, jelitach oraz odbycie. Czerniak najczęściej powstaje na skórze w obrębie znamion barwnikowych. Charakteryzuje się agresywnym wzrostem oraz wczesnymi i licznymi przerzutami, które są trudne w leczeniu farmakologicznym. Tymczasem, usunięcie czerniaka, kiedy choroba nie jest jeszcze zaawansowana pozwala na wyleczenie aż 80% chorych. Dlatego tak ważne jest jego szybkie i prawidłowe rozpoznanie. W Polsce co roku odnotowuje się około 50 000 przypadków nowych zachorowań na nowotwory skóry. W tym około 2500-3000 stanowią zachorowania na czerniaki, liczba ta podwaja się co 10 lat. Z danych WHO wynika, że co roku słońce przyczynia się do śmierci 60 000 osób. Większość z nich umiera na złośliwe czerniaki. Nie oznacza to jednak, że jak ognia mamy unikać słońca. Jest ono niezbędne do prawidłowego przebiegu wielu procesów zachodzących w naszym organizmie. Ważne by korzystać z niego z umiarem i z rozsądkiem. Czy jestem w grupie podwyższonego ryzyka? Czerniak skóry może rozwinąć się u każdego. Zagrożenie zachorowaniem na czerniakiem wzrasta u osób: o jasnej karnacji, rudych lub blond włosach, niebieskich oczach, licznych piegach, o dużej liczbie znamion barwnikowych, znamion w miejscach drażnienia - urazy w miejscu występowania znamion, przewlekłe drażnienie mechaniczne znamion (np. przez ubranie, ramiączka od stanika, gumki od majtek ....) lub chemiczne (przez kosmetyki) może prowokować rozwój czerniaka, które doznały oparzeń słonecznych, szczególnie w dzieciństwie, słabo tolerujących słońce, opalających się z dużym trudem lub w ogóle, przebywających w pełnym słońcu powyżej godziny dziennie (czerniakowi sprzyja nie tylko czas nasłoneczniania, ale także jego intensywność), u których w rodzinie występowały przypadki czerniaka lub innych nowotworów skóry, korzystających z solarium. Poznaj ABCDE czerniaka Czerniaki mają wiele cech charakterystycznych, które pomagają w ich rozpoznaniu. Cechy te określane są za pomocą kryteriów ABCDE. A - asymetria np. znamię „wylewające" się na jedną stronę B - brzegi poszarpane, nierównomierne, posiadające zgrubienia C – czerwony, czarny, niejednolity kolor D - duży rozmiar, wielkość zmiany powyżej 6mm E - ewolucja, czyli postępujące zmiany zachodzące w znamieniu Czerniaki są najłatwiejszymi do zdiagnozowania nowotworami, ponieważ rozwijają się na powierzchni skóry. Codziennie widzimy się w lustrze, dlatego warto przy okazji troskliwie obejrzeć wszelkie podejrzane zmiany za swoim ciele. Wszystkie znamiona, narośla, pieprzyki, które kwalifikują się do jednego z punktów ABCDE lub budzą Twój niepokój powinny zostać zbadane przez lekarza dermatologa lub chirurga-onkologa i w razie jakichkolwiek wątpliwości wycięte. Badanie przeprowadzane u specjalisty jest szybkie, bezbolesne i nieinwazyjne. Lekarz ogląda skórę za pomocą dermoskopu, który wychwytuje wszelkie atypowe zmiany. Pamiętaj o samobadaniu skóry! Obserwujmy swoją skórę, swoje ciało, czy nie pojawiły się jakieś nowe znamiona. Badajmy również te, które mamy od dawna, czy nie zmieniły swego kształtu, koloru, wielkości. Miejsca trudnodostępne, np. na plecach, kilka razy w roku oglądajmy przy pomocy lusterka lub drugiej osoby. Niepokój powinno też wzbudzić swędzenie znamienia, sączenie się z niego płynu surowiczego, krwi, zmiana jego koloru, także odbarwienie, zaczerwienienie skóry wokół zamienia, lub przejaśnienie, tzw. „halo". Ponad to, jeśli znamię było „od zawsze" owłosione, a teraz nie ma włosów, to również jest wskazanie do konsultacji z lekarzem. Znamię barwnikowe może nie dawać żadnych objawów przez kilkadziesiąt lat, a dopiero wskutek jakiegoś czynnika, mechanicznego - np. otarcie ręcznikiem, odzieżą - czy fizycznego, może uaktywnić się jako czerniak. Złote zasady ochrony przed czerniakiem Profilaktyka jest prosta. Powinniśmy chronić skórę przed promieniowaniem ultrafioletowym (UV), ponieważ pod jego wpływem skóra nie tylko szybciej się starzeje, ale też dochodzi do uszkodzenia jej komórek. Unikaj słońca w godzinach 11.00-16.00, a już koniecznie w godzinach 11:00 – 13:00. Nie opalaj się w solarium! Jeśli chcesz się opalać, rób to z głową – pamiętaj o stosowaniu filtrów UV (w naszej strefie klimatycznej powinniśmy sięgać po kosmetyki z filtrami anty-UV nie mniejszym niż 30), noszeniu czapki i okularów przeciwsłonecznych. Raz w miesiącu dokładnie oglądaj swoją skórę – sprawdź, czy Twoje znamiona nie zmieniają się lub czy nie pojawiły się nowe. Jeśli masz na skórze znamiona nie wystawiaj ich na nadmierne działanie promieni słonecznych (zaklejanie znamion plastrem czy smarowanie ich kremem ochronnym o wysokim faktorze pomaga w znikomym stopniu). Przynajmniej raz na rok odwiedzaj kontrolnie dermatologa lub chirurga-onkologa. Jeśli zauważysz, że coś podejrzanego dzieje się z Twoim znamieniem, niezwłocznie udaj się do dermatologa lub chirurga-onkologa. Jak przygotować się do wizyty u lekarza? Jeśli okaże się, że jesteś w grupie podwyższonego ryzyka lub stwierdzisz u siebie niepokojące objawy, wskazujące na możliwość wystąpienia czerniaka, powinieneś od razu udać się do specjalisty.Aby usprawnić diagnozę, warto zastanowić się przed wizytą nad kilkoma kwestiami: Czy często się opalasz? Czy opalając się korzystasz z kremów z filtrem? Czy doznałeś kiedyś poparzenia słonecznego i czy miało to miejsce w dzieciństwie? Czy ktoś w Twojej rodzinie chorował kiedyś na czerniaka? Czy doznałeś kiedyś mechanicznego urazu znamienia? Jak dawno pojawiło się znamię? Czy któreś ze znamion zmieniło się ostatnio? Podczas wizyty należy koniecznie pokazać lekarzowi znamię, które Cię niepokoi. Specjalista powinien dokładnie obejrzeć całą skórę. Diagnoza i leczenie czerniaka W celu zdiagnozowania czerniaka stosuje się szereg badań. Najczęściej wykorzystywane są: Badanie dermatoskopem – to badanie powinien przeprowadzić dermatolog podczas pierwszej wizyty. Polega ono na obejrzeniu znamion za pomocą dermatoskopu, który pozwala na 10-12 krotne powiększenie i dodatkowe oświetlenie obserwowanego obszaru, dzięki czemu uwidoczniona zostanie głębsza struktura znamienia. Badanie to nie wymaga specjalnych przygotowań, jest bezbolesne, nieinwazyjne i trwa ok. 15 minut. Po przeprowadzeniu badania dermatolog decyduje czy zmiany na skórze budzą obawy. Jeśli tak, zleci ich usunięcie wraz z przeprowadzeniem badania histopatologicznego wyciętego materiału. Wyniki badania pozwolą ustalić, czy zmiana ma postać łagodną czy jest to czerniak lub inny nowotwór skóry.Usunięcie znamienia wykonywane jest przy znieczuleniu miejscowym i trwa kilkanaście minut.Podczas wizyty warto zapytać lekarza jak będzie przebiegał zabieg. Pamiętaj też by dowiedzieć się jakie są dalsze zalecenia, jeśli cokolwiek jest dla Ciebie niezrozumiałe nie bój się dopytać o wyjaśnienie. Dodatkowo możesz też poradzić się specjalisty w zakresie profilaktyki, a także poprosić by pokazał Ci jak prawidłowo oglądać znamiona. Tomografia - to badanie radiologiczne, które pozwala uzyskać dokładny obraz narządów czy kości. Pacjent kładzie się ruchomym stole i jest przesuwany do wnętrza tomografu, gdzie na specjalnej ramie, dookoła jego ciała porusza się lampa emitująca promienie rentgenowskie. Badanie to jest bezbolesne, wymaga jednak odpowiedniego przygotowania. Przed jego rozpoczęciem trzeba poinformować lekarza, jeśli wystąpiła wcześniej reakcja na środek kontrastowy, należy także powiadomić o ciąży, laktacji i klaustrofobii. Przez 6 godzin przed badaniem nie powinno się spożywać posiłków stałych, a przez 3 godziny płynów. Przed samym położeniem się na stole konieczne jest zdjęcie wszelkich metalowych elementów np. zegarka, kolczyków, paska z klamrą. Rezonans magnetyczny - badanie to polega na umieszczeniu pacjenta w silnym polu magnetycznym. Nie wykorzystuje ono promieniowania rentgenowskiego i jest nieszkodliwe dla organizmu. Umożliwia ono ocenę m.in. tkanek miękkich. Na rezonans powinno się przyjść na czczo. Tu podobnie jak przy tomografii należy pozbyć się elementów metalowych. Sam przebieg badania z punktu widzenia pacjenta również jest zbliżony do tomografii Badanie fluorescencyjne znamion – badanie to pozwala na ocenę zmian skórnych. Polega ono na pokryciu znamienia substancją fotouczulającą, która przenika tylko komórek nowotworowych pozbawionych barwnika. Preparat ten pozwala na dokładną lokalizację nowotworu w świetle ultrafioletowym. Następnie skórę ogląda się za pomocą wideodermatoskopu. Badanie to jest bezbolesne. O wykorzystaniu badania w danym przypadku zawsze decyduje lekarz, po zebraniu wszelkich istotnych informacji. Czerniak w Małopolsce i powiecie dąbrowskim w roku 2011 W 2011 r. na czerniaka (symbol statystyczny C43) zachorowało 298 mieszkańców Małopolski, w tym 128 mężczyzn i 170 kobiet, a zmarło 109 osób, w tym 61 mężczyzn i 48 kobiet. Najwięcej przypadków czerniaka zdiagnozowano u mężczyzn w wieku 55-79 lat i kobiet w wieku 45-79 lat. Nie oznacza to jednak, że nowotwór ten nie występuje u osób młodszych – w 2011 r. przypadki czerniaka zdiagnozowano już u mężczyzn w wieku 25-29 lat i kobiet w wieku 15-19 lat. Na inne nowotwory złośliwe skóry (symbol statystyczny C44) w Małopolsce w 2011 r. zachorowało w sumie 955 osób, w tym 468 mężczyzn i 487 kobiet, zmarło natomiast 14 osób – 7 mężczyzn i 7 kobiet. W sumie na nowotwory złośliwe skóry (C43 i 44) w 2011 r. w Małopolsce zachorowało łącznie 1 253 osoby, z czego 31 przypadków zostało zdiagnozowanych w placówkach medycznych na terenie powiatu dąbrowskiego. Jak leczyć czerniaka? Czerniak skóry we wczesnym stadium jest bardzo łatwy do wyleczenia poprzez proste chirurgiczne wycięcie zmiany wraz z szerokim marginesem okolicznej tkanki. W przypadku występowania większych czerniaków o grubości ponad 1 mm (w głąb skóry) dokonuje się biopsji węzłów chłonnych położonych najbliżej nowotworu.Jeśli w pobranych węzłach znajdują się komórki nowotworowe, konieczne jest ich całkowite wycięcie oraz rozpoczęcie leczenia systemowego. W zaawansowanym stadium czerniaka stosuje się różne metody leczenia: Chemioterapia – polega na zastosowaniu cyklostatyków, które hamują namnażanie się komórek nowotworowych Radioterapia – polega na zastosowaniu promieniowania elektromagnetycznego. Wysoka częstotliwość powoduje uszkodzenie komórek nowotworowych. Metoda ta jest bezbolesna, zabieg wymaga jednak nawet kilkudziesięciu powtórzeń Immunoterapia – nowoczesna terapia, która polega na pobudzeniu układu odpornościowego pacjenta do walki z komórkami nowotworowymi Terapia celowana – polega na podaniu leku celowanego molekularnie tzn. blokującego swoiste mechanizmy albo receptory komórek nowotworowych Źródło: http://www.akademiaczerniaka.pl/; www.poradnikzdrowie.pl, „Nowotwory złośliwe w województwie małopolskim w 2011 r." – Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej – Curie Oddział w Krakowie (Kraków 2013)